જૂની ટેલીફોન ડાયરીની સફાઈ કરતાં... ! (સંજય છેલ)

  જૂની ટેલીફોન ડાયરીની સફાઈ કરતાં... !

સંજય છેલ

ટાઇટલ્સ: 
આઈનાથી મોટો કોઈ ન્યાયાધીશ નથી.
(છેલવાણી)

પ્રેમીએ પ્રેમિકાને પૂછયું, ‘તું મને ભૂલી તો નહીં જાય ને?’
‘હોતું હશે, મન્નુ?’ છોકરી બોલી.
‘મારું નામ પપ્પુ છે! ઇડિયટ!’ પ્રેમીએ કહ્યું. 

દિવાળીની રજાઓમાં લોકો ઘર સાફ કરે છે એમ આપણે જીવનમાં પણ ઘણુંબધું સાફ કરવાની જરૂર પડે છે. આ દેશમાં ગંગા નદી સાફ કયારે કરશે ખબર નહીં પણ આપણે તો હમણાં ટેલિફોન નંબર-એડ્રેસની ડાયરી સાફ કરી જ નાખી. ગંગામાં મડદાં વહેતાં હોય છે અને ડાયરીઓમાં મરી ગયેલા સંબંધો રહેતા હોય છે. વરસો જૂની ડાયરી જોઈને થયું કે જીવનમાં કેટકેટલાં નક્કામા લોકો સ્પેસ દબાવીને બેઠા છે ! અમુક નામ તો એવા લોકોના છે કે જેને રૂબરૂ મળીએ તો એમ કહેવાઇ જાય કે ‘યાર..તારૂં નામ તો યાદ છે પણ ચહેરો યાદ નથી આવતો!' ધ્યાનથી જોયું તો સમજાયું કે અમુક નામ-નંબર તો કોલેજના સમયથી એમને એમ પડયાં છે! જેની સાથે કદીયે વાત નથી કરી,પત્ર નથી લખ્યા કે મળાયું પણ નથી એવા લોકો ડાયરીમાં છે! અરે માત્ર અમારા જીવનમાંથી કે શહેર કે દેશમાંથી જ નહીં, પણ આ પૃથ્વી ગ્રહ પરથી ય જતાં રહેલા લોકો અમારી ડાયરીમાં જગ્યા પચાવી બેઠા છે. અમુક છોકરીઓનાં પરણીને નામ બદલાઇ ગયા છે, અમુક તો કોણ છે એ યાદ પણ નથી પણ તોયે હઠીલા ભાડૂતની જેમ એ નામ ત્યાંથી જતાં નથી!
વળી જેમ આયુર્વેદમાં ત્રિફળા અને અશ્વગંધાનો મહિમા છે, જેમ ગુજરાતી કવિતાઓમાં ગોપી અને કાનુડાની મહત્તા છે, એ રીતે ડાયરીઓમાં ‘એમ’ અને ‘એસ’ અક્ષરોની ખૂબ ડિમાન્ડ છે. ‘મ’ અને ‘સ’વાળા પાનાં પર ખૂબ બધાં લોકો હોય, ત્યાં મુંબઇની લોકલ ટ્રેન જેવી ભીડ. મહેશ-મયંક-માયા-મોન્ટી-મન્સૂર-સંજય-સુરેશ-શીલા-સ્વાતિ-સ્વીટી એકબીજાનાં ખોળામાં, ખભા પર, એકબીજાંને ભેટીને, એકબીજા પર લેટીને ઉપર-નીચે-આડાઅવળાં છવાયેલાં છે. દૂરથી જોઇએ તો એમ લાગે કે એ ખજૂરાહો મંદિરની કોઇ દીવાલ છે, જયાં સાત-આઠ કપલ એકબીજા સાથે શૃંગારમાં બીઝી છે! માટે હવે જો ‘મ’ કે ‘સ’વાળાં નવા નામ લખવાં હોય તો લગભગ ત્રણ-ચાર વર્ષ જેટલું લાંબુ વેઇટીંગ લીસ્ટ છે! હાલત એવી છે કે ‘મ’ કે ‘સ’ પરથી નવી વ્યક્તિ મળે તો કહેવું પડશે કે-સોરી, આપણે ફ્રેન્ડ નહીં બની શકીએ. તમારા નામ માટે મારી ડાયરીમાં જગ્યા નથી! તમે ‘વેઇટીંગ લીસ્ટ’માં છો. તમારો ટોકન નં. છે ‘મ-૨૧૮’!
અને મ-સ-ક-પ જેવાં પોપ્યુલર અક્ષરોથી બિલ્કુલ ઊંધું - ‘એક્સ’, ‘વાય’, ‘ઝેડ’ના પાનાંઓ પર છે. ત્યાં રણના વીરાના જેવી જગ્યા જ જગ્યા છે. એ ખાલી પાના પર કોઇ બિલ્ડરનું ધ્યાન જાય તો પ્લોટ માનીને કબ્જે કરી લે! માટે હવે જો કોઇ નવો મિત્ર પોતાનું નામ મનોજ કે સમીર-માંથી બદલીને ‘ક્ષત્રિયશ્રેષ્ઠ’ કે ‘યયાતિનાથ’ કે ‘ઝંડુશ્વરદેવ’ રાખવા રેડી હોય તો જ એને એડ્રેસબૂકમાં જગ્યા એલોટ કરી શકીએ! એકચ્યુઅલી, વર્ષોથી રાહ જોઇએ છીએ કે ‘ઝેડ’ કે ‘એકસ’વાળા કોઇક તો અમને મળે! અમે જો સરકાર હોત તો આવા નામવાળાઓને સામેથી પૈસા કે સબ્સિડી આપીને પ્રોત્સાહન આપત. હવે તો જીવનમાં એક જ ઇચ્છા બાકી રહી ગઇ છે કે મરતા પહેલાં ‘ક્ષીરસાગર’ ‘ક્ષેરોફલેક્સ’ કે ‘ઝીણાંદાંડાવાળા’ જેવી સરનેમ ધરાવતી કોઇ ફેમીલી સાથે અમારો પરિચય થાય અને આખી ફેમીલીનાં નામો ’એક્સ’ કે ઝેડ-નાં પાનાં પર અમે લખી શકીએ અને ડાયરીનાં એ ખાલી ઉદાસ પાનાં ભરી શકીએ... કારણ? જયાં જયાં ઝેડ-એક્સનાં પાનાં ત્યાં ત્યાં સદાયે ખાલી ખાનાં!
 

ઇન્ટરવલ:
તેરે નામ કા દિવાના, તેરે ઘર કો ઢૂંઢતા હૈ
એક સફરમેં હૈ મુસાફિર, હમસફર કો ઢૂંઢતા હૈ 

(આનંદ બક્ષી)

હર વર્ષ, સહર્ષ નવી ડાયરી કે નવી એડ્રેસ બુક શરૂ કરવાની અલગ જ મજા છે. આજના યુગમાં તમે કોમ્પ્યુટર કે ફોન પર એડ્રેસબૂક ભલે બનાવો પણ સાચુકલી કાગળની ડાયરીની મજા કૈંક ઓર જ છે. કાગળની ડાયરીમાં એક સુખ છે કે એ હેંગ નથી થઇ જતી. કાગળની ડાયરીને ચાર્જ પણ નથી કરવી પડતી. કાગળની ડાયરી, સમય સંદૂકમા સદાકાળ સચવાય છે. જૂના સંબંધોની જેમ, જૂની ડાયરીઓ પણ સાલી બહુ અલગ જ માહાત્મ્ય ધરાવે છે.
વળી, એક જમાનામાં નવા વરસે કેલેંડરવાળી ડાયરીઓમાં અગત્યનાં કામ, તારીખો નોંધવાની મજા જ અલગ હતી. તમે એક વાત માર્ક કરજો કે જેમ ઉમ્મર વધશે એમ તમે નવા કેલેંડર, ડાયરી વગેરે જલ્દી જલ્દી ખરીદશો. જલ્દી જલ્દી આખા વરસનું પ્લાનિંગ કરશો. નાનપણમાં એવું નહોતું. આખી ડાયરીમાં માત્ર એક જ નોંધ મૂકાતી: ’મારો બર્થ ડે! ’અને બહુ-બહુ તો ૪-૫ મિત્રોનાં નંબર-એડ્રેસ એમાં લખાતાં. બહુ-બહુ તો એકાદ જૂની ગર્લફ્રેન્ડ જે પરણી ગઇ હોય તો યે એના પિયરનો નંબર સાચવી રાખવામાં આનંદ આવતો. પણ આજે તો ખૂબ બધા કામના કે નકામા નામ છે, ખૂબ બધાં જાણીતા અજાણ્યા નામો છે. પણ તોયે આખી ડાયરીમાં કશું જ નથી એમ લાગે. ગયા વરસની ડાયરીમાં કરેલા પ્લાનિંગ અને ગુમ થયેલા નામો, જૂઠ્ઠી સરકારના વાયદાની જેમ દર વરસે આપણા પર હસી રહ્યાં હોય છે!
અને આપણી એડ્રેસબૂકમાં ઘણાં નામ ’કોડવર્ડ’ જેમ લખાયેલા હોય છે, જેને પછી આપણે પોતે પણ ભૂલી જઇએ છીએ. ‘મનુ-પ્લાસ્ટીક’, ‘ચંદુ-જીમખાના’ જેવા નામો સમય જતાં અર્થ ગુમાવી દે છે. આધુનિક કવિતાની જેમ એને સમજવા માટે ચારે બાજુથી કાગળ ફેરવીને વાંચવા પડે..અને ત્યારે માંડ સમજાય કે- ‘ઓહો..આ મનુ પ્લાસ્ટિક તો પેલો મનુ ચોથાણી, જે રબરનાં ચપ્પલ પહેરીને, પ્લાસ્ટીકનો બિઝનેસ કરતો.’
ઘણાં પ્રેમીઓ પાછાં એડ્રેસબૂકમાં પ્રેમીઓના નામ લખવા અંગે ખૂબ ક્રિએટીવ હોય છે. ખાસ કરીને મોબાઇલના લીસ્ટમાં છોકરીઓ, લવરલોક સારુ ‘જાનૂ’, ‘ક્યૂટીપાઇ’, ‘હની’ જેવા નામો વાપરે છે! એમાંયે અમુક કન્યાઓ પાસે એકસાથે એટલા બધા પ્રેમીઓ અવેલેબલ હોય છે કે એમણે ‘જાનુ-૧’, ‘જાનુ-૨’, ‘જાનુ-૩’ વગેરે લેબલ મારવા પડે ! ઇતિહાસમાં જ્યોર્જ-પહેલો, માઇકલ-બીજો જેવાં રાજાઓ હતાં એમ જ ! વળી અમુક છોકરાઓ, ગર્લફ્રેન્ડ માટે શારીરિક ગુણો વડે ’જાડી’, ’અગરબત્તી’ કે ’કાલકા’ જેવાં નામો બનાવે. કેટલાં ઉધારિયા લોકો, જેની પાસેથી પૈસા લીધા હોય એના નામ આગળ ’એવોઇડ’ એ રીતે લખે જેમ મનુભાઇ પંચોળી પાછળ ‘દર્શક’ કે ત્રિભુવનદાસ લુહાર પાછળ ‘સુંદરમ’ લખાય છે!
પણ હવે તો લેપટોપ, ટેબ્લેટ કે સેલફોન પર જ નામ-નંબર કે નોટ્સ લખાય છે. હવે એવી એડ્રેસબૂકસમાંથી, જૂની ડાયરીની જેમ કાળા પડેલાં ફૂલો કે પીળી પડેલી બસની ટીકીટ નથી મળી આવતી. ‘અચાનક’ જૂની યાદોનો વૈભવ હવે નથી જડી આવતો. હવે એક ફોનમાંથી બીજામા કે એક મશીનમાંથી બીજામાં.. નામો, નંબરો કે યાદો, કચરાના ટ્રકની જેમ તરત ઠલવાઇ જાય છે. જૂના નંબરો ફરી લખવાની કે જૂના નામોને છેકવાની લાગણીભરી લક્ઝરી હવે રહી નથી. વર્ષો પહેલાના મિત્ર કે પ્રેમીનું નામ જોઇને ફલેશબેકમાં સરી પડવાની ક્ષણો એમાં નથી. પણ ડાયરી કાગળની હોય કે ફોનની હોય, ઘણાં નામ-નંબર-સરનામાં કયારેય છેકી શકાતાં નથી, પછી એ માણસો કે સંબંધો હજી જીવતાં હોય કે ના હોય... સોરી, જરા સિરિયસ થઇ જવાયું પણ પેલાં ‘ર’, ‘મ’,‘અ’, ‘સ’-વાળાં આટઆટલાં નામોને કાઢીને હવે કયાં નાખશું? ડાયરીમાં કે જીવનમાં હવે જરાય સ્પેસ બચી નથી. ‘ળ’ ‘ખ’ ‘ઘ’ ‘ક્ષ’ કે ‘ઋ’-વાળાં કોઇ નવા નામો હવે મળે તો સારૂં કારણકે ડાયરી હોય કે જીવન, પાનાં સાવ કોરાં તો સારા ન જ લાગે ને? વરસે વરસે બદલાતા સંબંધોના સમ!

એંડ ટાઇટલ્સ:
ઇવ: મને ઓળખી?
આદમ: નંબર યાદ આવે છે, ચ્હેરો નહીં!